Olej palmowy – właściwości, zastosowanie, szkodliwość

Olej palmowy – podstawowe informacje

Olej palmowy (OP) produkowany jest z owoców palmy oleistej – olejowca gwinejskiego. Pozyskuje się go z miąższu owocu o intensywnie czerwonym zabarwieniu wynikającym z obecności karotenoidów. W swoim składzie zawiera aż 50% nasyconych kwasów tłuszczowych, spośród których dominuje kwas palmitynowy. To tropikalne drzewo wywodzi się z Afryki, dziś jednak jest uprawiane także w Indonezji i Malezji – krajach, które łącznie zapewniają 85% światowej produkcji. W produkcji oleju palmowego zaczynają brać udział także kraje Ameryki Południowej i Środkowej. Zapytacie, dlaczego właśnie ten produkt skradł serca producentów? Wszystko to jest podyktowane ekonomią – palma olejowa jest jedną z najbardziej wydajnych roślin. W porównaniu do innych przynosi największe plony w przeliczeniu na hektar. Z racji tego, że zapotrzebowanie na ten produkt stale rośnie, zwiększa się też potrzeba tworzenia nowych plantacji. Nie zawsze z korzyścią dla środowiska.

Olej palmowy a ekologia

Palmy olejowe uwielbiają wilgoć i wysoką temperaturę. W rejonach indonezyjskich zdarza się, że plantacje palm olejowych powstają kosztem lasów deszczowych, które są karczowane. Nietrudno wyobrazić sobie, jakie niesie to za sobą konsekwencje. Lasy deszczowe to miejsce do życia np. zagrożonych wyginięciem orangutanów. Do tej pory nie udało się okiełznać okrutnego rynku, choć były podejmowane próby. Przykładem dobrych intencji była inicjatywa The Roundtable on Sustainable Palm Oil (RSPO) zrzeszająca producentów oleju palmowego, kupców, banki, sprzedawców i inne organizacje. Zajmowano się certyfikacją olejów pochodzących z plantacji przyjaznych środowisku i ludziom. Podobno powiązania członków tej organizacji rzuciły podejrzenia na szczerość ich intencji. W Europie powstał odpowiednik RSPO – European Sustainable Palm Oil.

Olej palmowy – utwardzony i nieutwardzony

Surowy olej palmowy jest jednym z najbogatszych źródeł karotenoidów, zawiera także witaminę E, witaminę K, skwalen i inne cenne składniki. Niestety bardzo rzadko mamy okazję konsumować go w takiej postaci.

Jak zapewne wszyscy wiemy, kwasy tłuszczowe konfiguracji trans są podobnie szkodliwe jak kwasy tłuszczowe nasycone, lub nawet bardziej. Olej palmowy naturalnie występuje w stanie ciekłym. Aby uzyskać stały stan skupienia oraz przedłużyć jego przydatność do spożycia, można poddać go procesowi uwodornienia. Proces ten polega na przyłączeniu się wodoru do miejsc podwójnych wiązań w łańcuchu kwasu tłuszczowego (kwasy tłuszczowe nienasycone w swojej budowie posiadają podwójne wiązania).

Jeżeli proces uwodornienia, czyli utwardzania, jest częściowy, powstają wtedy kwasy tłuszczowe o konfiguracji trans. Jeżeli natomiast dochodzi do całkowitego uwodornienia – kwasy tłuszczowe nienasycone przeobrażają się po prostu w kwasy tłuszczowe nasycone. Zarówno jedna, jak i druga reakcja niweluje cenne tłuszcze nienasycone. Olej palmowy utwardzony będzie więc gorszą alternatywą. Niestety w tej postaci stosuje się go nad wyraz często – szczególnie w przemyśle cukierniczym.

Olej palmowy – zastosowanie

Olej palmowy jest stosowany tak często, ponieważ jest niezwykle ekonomiczny. Dodatkowo utlenia się w stosunkowo wolnym tempie, dzięki czemu produkty, w skład których wchodzi, dłużej utrzymają świeżość. Olej palmowy jest dodawany do całej gamy produktów: ciast, żywności typu fast food, kremów czekoladowych, czekolad i wielu innych.

Produkt ten zwiększa objętość i nadaje aksamitną konsystencję. Pod jakimi nazwami olej palmowy kryje się na etykietach? Takimi jak: utwardzony lub częściowo utwardzony tłuszcz roślinny, tłuszcz uwodorniony, utwardzony olej roślinny. Bądźmy czujni i czytajmy etykiety! Olej palmowy prawdopodobnie nie jest sprzymierzeńcem naszego zdrowia.

Olej palmowy – szkodliwość

Olejowi palmowemu przypisuje się ostatnio negatywne działanie w wielu aspektach. Jest to spowodowane jego wysoką zawartością kwasu palmitynowego, który należy do nasyconych kwasów tłuszczowych.

Z ostatnich badań wynika, że olej palmowy zwiększa wydzielanie czynników prozapalnych w adipocytach (komórkach tkanki tłuszczowej). Warto pamiętać, że nadmiar białej tkanki tłuszczowej to nie tylko problem natury estetycznej, ale przede wszystkim zdrowotnej. Tkanka tłuszczowa nie jest dla organizmu obojętna. Produkuje szereg substancji o charakterze hormonów oraz związków nasilających stan zapalny. W porównaniu z innymi kwasami tłuszczowymi kwas palmitynowy najintensywniej pobudza adipocyty do wydzielania interleukiny-6, jednego z czynników prozapalnych.

U myszy dieta wzbogacona o olej palmowy zwiększała we krwi stężenie czynników prozapalnych. Na modelach zwierzęcych wykazano także wpływ oleju palmowego na płód. Dieta matki bogata w ten składnik może spowodować u potomstwa tendencję do tycia i większej masy tkanki tłuszczowej. W badaniach z udziałem ludzi wyniki są sprzeczne. W świetle niektórych z nich warto zachować umiar w konsumpcji oleju palmowego lub wykluczyć go zupełnie. Wśród osób cierpiących na cukrzycę typu drugiego dieta bogata w nasycone kwasy tłuszczowe (w tym kwas palmitynowy) zwiększała ryzyko akumulacji tłuszczu w wątrobie. Hipoteza nie jest zaskakująca w świetle wytycznych Instytutu Żywności i Żywienia, w których zaleca się ograniczenie nasyconych kwasów tłuszczowych w diecie do minimum – powinny dostarczać nie więcej niż 10% energii z diety. Trudno orzec jednoznacznie, ale podejrzewa się, że olej palmowy może również sprzyjać rozwojowi nowotworów przez wpływ na namnażanie komórek i ich apoptozę (programowaną śmierć). Niektórzy badacze twierdzą jednak, że jeżeli olej palmowy stanowi składnik normotłuszczowej diety (gdzie zawartość tłuszczu nie przekracza 30%), nie wywiera negatywnego wpływu na nasze zdrowie.

Lepiej dmuchać na zimne – zgodnie z tym powiedzeniem należałoby ograniczyć olej palmowy w diecie. Biorąc pod uwagę, że jest on składnikiem produktów przede wszystkim przetworzonych, decyzja jest prosta. Jedzmy to, co jest naturalne, a na pewno wyjdzie nam to na zdrowie.

Paulina Hetwer
Dietetyk kliniczny

Bibliografia
Is Harvesting Palm Oil Destroying the Rainforests, scientificamerican.com/article/harvesting-palm-oil-and-rainforests/ (16.11.2017).
Mancini A. et al., Biological and Nutritional Properties of Palm Oil and Palmitic Acid. Effects on Health, „Molecules” 2015, 20(9), 17339–17361.
Boateng L. et al., Coconut oil and palm oil’s role in nutrition, health and national development. A review, „The Ghana Medical Journal” 2016, 50(3), 189–196.
Strona internetowa poznajsienatluszczach.pl (16.11.2017).
Historia oleju palmowego. Fakty i liczby, palmoilandfood.eu/sites/default/files/Brochure_Pools.pdf (16.11.2017).